Układ moczowy często nazywany jest układem wydalniczym, ponieważ jego podstawową funkcją jest wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii w postaci moczu. Układ ten składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Zmiany chorobowe mogą dotyczyć każdego z wymienionych narządów. Choroby układu moczowego w codziennej praktyce klinicznej zdarzają się często.
Właściciel zauważa u swojego zwierzęcia objawy bezpośrednio związane z układem wydalniczym lub objawy ogólne:

• Objawy bezpośrednio związane z układem moczowym: krwiomocz, wielomocz, częstomocz, skąpomocz, bezmocz, nietrzymanie moczu, bolesne oddawanie moczu, zmiana koloru moczu, przykry zapach moczu.
• Objawy ogólne: wzmożone pragnienie, brak apetytu (wydłużenie czasu zjadania pokarmu lub zainteresowanie pokarmem bez jego zjadania), wymioty, biegunka, odwodnienie, wychudzenie, zmniejszenie masy mięśniowej, gorączka, obrzęki obwodowe, powiększenie jamy brzusznej, otępienie, apatia, drgawki, zaburzenia wzroku, zła jakość okrywy włosowej, przykry zapach z jamy ustnej, nadżerki w jamie ustnej, stany zapalne dziąseł, martwica końcówki języka, bladość błon śluzowych.

Lekarz po zebraniu szczegółowego wywiadu i przeprowadzeniu badania klinicznego podejmuje decyzję o rodzaju i kolejności dalszych badań diagnostycznych. W naszej Klinice dzięki nowoczesnej aparaturze większość badań można przeprowadzić na miejscu, a uzyskane wyniki pozwalają na szybkie wdrożenie terapii. U pacjentów z podejrzeniem chorób układu moczowego przydatne są następujące badania:

• Badanie moczu: badanie fizykochemiczne, badanie osadu, stosunek białka do kreatyniny, badanie kamieni moczowych, badanie mikrobiologiczne.
• Badanie morfologiczne krwi
• Badanie biochemiczne krwi:
  • Kreatynina
  • Mocznik
  • Amylaza
  • Lipaza
  • Glukoza
  • Białko całkowite
  • Albuminy
  • Sód, potas, chlor
  • Fosfor, wapń
• SDMA – symetryczna dimetyloarginina - biomarker nerkowy
• Badania obrazowe – USG, RTG, urografia, cystografia.
• Pomiar ciśnienia krwi metodą dopplerowską

Nerki

Nerki filtrując krew usuwają z niej zbędne produkty przemiany materii, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową, mają również wpływ na gospodarkę kwasowo - zasadową. W nerkach zachodzi przemiana witaminy D w jej postać aktywną, a także syntetyzowana jest erytropoetyna, która odgrywa ważną rolę w produkcji krwinek czerwonych oraz renina, odpowiedzialna za utrzymanie odpowiedniego ciśnienia tętniczego krwi. Nerki mają dużą rezerwę czynnościową, dlatego objawy niewydolności tego narządu pojawiają się dopiero, gdy około 75% nefronów w obu nerkach przestaje funkcjonować.
Wśród wielu wymienionych powyżej, badań laboratoryjnych najważniejsze jest badanie stężenia kreatyniny. Kreatynina jako końcowy produkt przemian białkowych jest w całości wydalana z moczem, stąd stanowi doskonały wskaźnik wydolności filtracyjnej nerek.

Przyczyny chorób nerek:

• Przyczyny przednerkowe:
  • Zmniejszenie przepływu krwi przez nerki – krwotok, odwodnienie (wymioty, biegunka), hemoliza np. w przebiegu babeszjozy
  • Spadek ciśnienia krwi z powodu niewydolności serca lub wstrząsu
• Przyczyny nerkowe:
  • Zatrucia – antybiotyki, metale ciężkie, związki organiczne (glikol etylenowy, pestycydy, herbicydy), jad żmii i osy, trutka na gryzonie, anestetyki wziewne, niesterydowe leki przeciwzapalne, chemioterapeutyki i inne.
  • Zapalne i zakaźne – np. ostre zapalenie kłębuszków nerkowych w przebiegu boreliozy, ostre zapalenie miąższu nerek w przebiegu leptospirozy, odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamienie nerkowe.
  • Nefropatie młodzieńcze i rodzinne:
    U psów: niedorozwój lub dysplazja nerek, pierwotne choroby kłębuszków nerkowych, wielotorbielowatość nerek, amyloidoza, kłębuszkowe zapalenie nerek na tle immunologicznym.
    U kotów: wielotorbielowatość nerek (u kotów perskich), amyloidoza (u kotów abisyńskich, syjamskich i orientalnych)
  • Choroby autoimmunologiczne
  • Nowotwory
  • Choroby współistniejące np. nadczynność tarczycy u kotów
  • Czynniki idiopatyczne
• Przyczyny zanerkowe
  • Niedrożność dróg wyprowadzających mocz, np. kamienie moczowe
  • Przerwanie ciągłości układu moczowego (np. pęknięcie pęcherza moczowego po wypadkach komunikacyjnych)

Ostre uszkodzenie nerek

(ang. acute kidney injury; AKI) – jest to zespół objawów występujący w przebiegu wielu procesów chorobowych. Pojawia się nagle, w ciągu kilku godzin lub dni od zadziałania czynnika sprawczego i objawia się skąpomoczem, bezmoczem, szybko narastającą mocznicą, zaburzeniami wodno - elektrolitowymi i kwasowo - zasadowymi oraz gromadzeniem się toksyn. Zdarza się też, że występuje wielomocz.
Najczęściej ograniczenie czynności nerek powodowane jest niedokrwieniem lub substancjami toksycznymi. W większości przypadków ostre uszkodzenie nerek jest odwracalne. Zależy to od czynnika sprawczego oraz od szybkości wdrożenia procedur terapeutycznych.
Dlatego też, w przypadku zauważenia niepokojących objawów lub gdy zwierzę mogło mieć kontakt z substancją toksyczną, nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Im wcześniej podejmiemy leczenie tym większa szansa na całkowity powrót do zdrowia.

Przewlekła choroba nerek

Przewlekła choroba nerek (ang. chronic kidney disease: CKD) – jest zespołem chorobowym rozwijającym się w wyniku postępującego i nieodwracalnego niszczenia nefronów przez długodziałający czynnik uszkadzający. Jest chorobą podstępną, ponieważ zwierzę przez bardzo długi czas nie wykazuje żadnych objawów lub są one bardzo dyskretne. U kotów choroba ta nazywana jest „cichym zabójcą”. Obecnie w praktyce klinicznej przewlekłą chorobę nerek rozpoznaje się coraz częściej, co głównie związane jest z wydłużeniem życia naszych czworonożnych przyjaciół i postępem technik diagnostycznych.

Do najczęstszych czynników sprzyjających rozwojowi CKD należą:

• Wiek – u starszych osobników rośnie prawdopodobieństwo zachorowania; szczególnie dotyczy to kotów.
• Rasa i uwarunkowania genetyczne do wrodzonych chorób nerek; u zwierząt z dysplazją nerek i niektórymi glomerulopatiami początek choroby zauważa się od 3 miesiąca do 3 lat (najczęściej około 12-go miesiąca życia) a w przypadku innych nefropatii rodzinnych choroba rozwija się w późniejszym czasie (w wieku 3-7 lat).
• Choroby współistniejące np. choroby serca, tarczycy, przewodu pokarmowego.
• Karma zawierająca dużo fosforu, sodu i białka oraz zbyt małe spożycie wody.
• Wszystkie czynniki, które mogą spowodować ostre uszkodzenie nerek (zaburzenie czynności nerek, które trwa ponad 3 miesiące, jest zwykle nieodwracalne i kwalifikuje się je, jako przewlekłą chorobę nerek, która może w takich przypadkach przebiegać bez azotemii).

Objawy i przebieg przewlekłej choroby nerek są różne w poszczególnych jej stadiach zaawansowania, co musi zostać uwzględnione przy doborze leczenia oraz wpływa na rokowanie. Międzynarodowe Towarzystwo Nefrologiczne (IRIS) opracowało wytyczne dotyczące klasyfikacji i leczenia przewlekłej choroby nerek. W oparciu o badania poziomu kreatyniny wyróżnia się 4 stadia tej choroby. IRIS w klasyfikacji poszczególnych stadiów choroby uwzględnia również wyniki testu SDMA.

Całkowite wyleczenie przewlekłej choroby nerek nie jest możliwe, ale przy odpowiednim leczeniu i prawidłowo zbilansowanej diecie można przedłużyć zwierzęciu życie o wiele miesięcy a nawet lat. Chcąc zapobiec chorobie należy bacznie obserwować zwierzę i przynajmniej raz w roku badać mocz i krew. Bardzo przydatnym testem pozwalającym na wczesne wykrycie problemu jest, jak wspomniano, oznaczenie SDMA, będącego biomarkerem funkcji nerek, który jest ściśle skorelowany ze współczynnikiem filtracji nerkowej (GRF). Podwyższony poziom SDMA wskazuje na zaburzenia dotyczące nerek już na etapie, gdy nastąpi utrata jedynie 25% ich funkcji. Za wzrost SDMA może odpowiadać ostre uszkodzenie nerek, przewlekłe choroby nerek, jak i wtórne upośledzenie funkcji nerek w wyniku chorób współistniejących. U większości zwierząt z przewlekłą chorobą nerek SDMA wzrasta wcześniej niż kreatynina, dlatego u kotów diagnozę można postawić średnio o 17 miesięcy wcześniej a u psów 10 miesięcy wcześniej. W przeciwieństwie do kreatyniny na poziom SDMA nie wpływa masa mięśniowa.

Odróżnienie ostrego uszkodzenia nerek od przewlekłej choroby nerek niejednokrotnie bywa trudne, ale jest bardzo istotne, ponieważ decyduje o wyborze leczenia i rokowaniach krótko lub długo - terminowych.
Ostre uszkodzenie nerek wymaga najczęściej intensywnego leczenia stacjonarnego, podczas gdy przewlekła choroba nerek z powodzeniem może być leczona ambulatoryjnie.

Diagnozujemy i leczymy również:

• Choroby moczowodów – ektopia, kamica, niedrożność
• Choroby pęcherza moczowego – kamica moczowa, zapalenia, zakażenia, nowotwory
• Choroby cewki moczowej – stany zapalne, nowotwory, niedrożność, syndrom urologiczny kotów
• Nietrzymanie moczu

W przypadku podejrzenia chorób uklądu moczowego wykorzystuje się następujące procedury diagnostyczne:

• Badanie RTG przeglądowe, urografię dożylną, uretrografię wstępującą i waginouretrografię wstępująca z pozytywnym środkiem cieniującym, cystografię.
• Badanie USG
• Punkcję pęcherza moczowego (cystocenteza)
• Cewnikowanie
• Urohydropulsja dopęcherzowa (wypłukiwanie pod ciśnieniem kamieni z cewki moczowej do światła pęcherza moczowego).
• Badanie moczu
• Badanie kamieni moczowych
• Badania morfologiczne i biochemiczne krwi
• Badanie cytologiczne
• Zabiegi chirurgiczne w obrębie nerek, moczowodów, pęcherza moczowego, cewki moczowej.